Cao Đẳng Y Dược TPHCM - Trường Cao đẳng Y Khoa Phạm Ngọc Thạch

Các gợi ý để chế ngự sang chấn tâm lý ra sao?


Sang chấn tâm lý hay còn gọi là chấn thương tâm lý là dạng tổn thương về mặt tâm trí do trải qua một sự kiện cực kỳ đáng sợ hoặc đau khổ. Mỗi người trải qua một sự kiện chấn thương sẽ phản ứng khác nhau. Tuy nhiên, stress và kéo dài sẽ thành sang chấn tâm lý. Vậy các gợi ý để chế ngự sang chấn tâm lý ra sao?

Sang chấn tâm lý là gì?

Có người thì trải qua nó một cách dễ dàng, một số người sau khi trải qua một sự kiện cực kỳ đáng sợ hoặc đau khổ sẽ phát triển thêm những tâm lý căng thẳng, stress và kéo dài thành sang chấn tâm lý rối loạn stress sau sang chấn.

Theo chuyên gia y dược tại Cao đẳng y khoa Phạm Ngọc Thạch, sang chấn tâm lý rất khó để xóa khỏi tâm trí sang chấn có thể xuất phát từ nhiều loại sự kiện khác nhau. Nó có thể kéo dài trong nhiều năm với cường độ cảm xúc lớn. Sự sợ hãi và sự lo âu gọi là rối loạn stress sau sang chấn. Rối loạn stress sau sang chấn có thể gặp ở bất kỳ lứa tuổi nào, thường gặp nhất ở người trưởng thành. Các sang chấn đó có thể là tai nạn giao thông, các trải nghiệm chiến tranh, thảm họa tự nhiên, cưỡng hiếp, bạo lực gây chết người và sự tổn hại nghiêm trọng, các tai nạn đe dọa đến tính mạng hoặc gây thương tích nghiêm trọng. Khi phải trải qua, chứng kiến phản ứng của bệnh nhân là sự khiếp sợ, bất lực thường xuyên phải chịu đựng rối loạn stress sau sang chấn. Đáp ứng này có thể được thay thế bằng các hành vi rối loạn và kích động. Nó làm cho họ như đang sống lại trong các sự kiện đó biểu hiện bằng sự đảo lộn cảm xúc nghiêm trọng những cơn ác mộng, lo âu dễ bị kích động, nổi nóng. Không chỉ đi xuống về mặt sức khỏe tinh thần sang chấn cũng ảnh hưởng xấu đến sức khỏe thể chất.

sang-chan-tam-ly-o-nguoi-truong-thanh

Sang chấn tâm lý ở người trưởng thành

Sang chấn tâm lý là mối đe dọa đến tính mạng hoặc sự an toàn, bất kỳ tình huống nào. Là do kết quả của những sự kiện cực kỳ căng thẳng khiến bạn cảm thấy bất lực trong một thế giới nguy hiểm. Sang chấn tâm lý thường khiến bạn cảm thấy quá tải. Bạn càng cảm thấy sợ hãi và bất lực, bạn càng dễ bị chấn thương.

Các loại hình sang chấn

  • Sang chấn mang tính lịch sử
  • Sang chấn/ chấn thương tâm lý
  • Hội chứng stress sau sang chấn (PTSD)
  • Sang chấn cấp tính - mãn tính
  • Sang chấn đơn lẻ - phức hợp
  • Sang chấn phát triển
  • Các loại hình sang chấn khác
  • Sang chấn mang tính lây lan - thứ phát

Một số sự kiện, nguyên nhân gây sang chấn tâm lý

Các sự kiện chấn thương gây ra bởi những căng thẳng kéo dài:

  • Sự kiện liên quan đến sự tàn ác cực độ
  • Sự kiện xảy ra trong những năm thơ ấu
  • Bất lực để ngăn chặn sự kiện
  • Sự kiện xảy ra liên tục (như lạm dụng trẻ em)
  • Sự kiện xảy đến một cách bất ngờ không lường trước được
  • Các sự kiện chấn thương tiềm ẩn liên quan đến mối đe dọa lớn đối với sức khỏe  của một người
  • Các sự kiện và tình huống có thể dẫn đến sang chấn tâm lý có thể bao gồm bạo lực giữa các cá nhân như hãm hiếp, lạm dụng trẻ em, thiên tai như hỏa hoạn, động đất, lốc xoáy và bão, hành vi bạo lực như cướp có vũ trang, chiến tranh hoặc khủng bố, liên quan đến một vụ tai nạn nghiêm trọng.
  • Tất cả các chấn thương tâm lý bắt nguồn từ căng thẳng. Căng thẳng kéo dài làm tăng nguy cơ rối loạn chức năng sinh lý như ức chế hệ thống miễn dịch và tăng huyết áp.

Các nguyên nhân của chấn thương tâm lý và cảm xúc tiềm ẩn cũng có thể bao gồm:

  • Té ngã hoặc chấn thương do thể thao
  • Tan vỡ trong hôn nhân
  • Phẫu thuật
  • Chẩn đoán tình trạng đe dọa tính mạng không thể cứu chữa
  • Cái chết đột ngột, bất ngờ của một người thân yêu
  • Căng thẳng, mệt mỏi kéo dài trải qua các sự kiện đau thương xảy ra nhiều lần
  • Chấn thương hoặc bị tấn công bạo lực xảy ra trong thời thơ ấu.
  • Cái chết đột ngột của một người thân thiết, bị sỉ nhục một cách tàn nhẫn.

Dấu hiệu và triệu chứng của sang chấn tâm lý

Với một số cá nhân, các triệu chứng chấn thương tâm lý có thể ngày càng nghiêm trọng. Đây có thể do sự kiện chấn thương, các yếu tố gây căng thẳng trong quá khứ. Một số triệu chứng phổ biến nhất của chấn thương tâm lý có thể bao gồm:

Biểu hiện về nhận thức

  • Mất phương hướng
  • Sự nhầm lẫn
  • Ác mộng
  • Hình ảnh trực quan của sự kiện
  • Mất trí nhớ và giảm khả năng tập trung
  • Tâm trạng lâng lâng

Biểu hiện vật lý

  • Dễ dàng giật mình
  • Mô hình cơ bắp mãn tính
  • Rối loạn chức năng tình dục
  • Sự tức giận
  • Mất ngủ
  • Thay đổi kiểu ngủ và ăn
  • Mệt mỏi và kiệt sức
  • Nhịp tim nhanh
  • Khiếu nại mơ hồ của đau nhức khắp cơ thể
  • Cảnh giác cao độ; luôn luôn cảnh giác về những nguy cơ tiềm ẩn

Biểu hiện về hành vi

  • Cách ly và thu mình lại với xã hội
  • Thiếu hứng thú với các hoạt động thú vị trước đây
  • Tránh các hoạt động hoặc địa điểm kích hoạt ký ức về sự kiện

Biểu hiện về tâm lý

  • Nỗi sợ hãi tràn ngập
  • Hành vi ám ảnh và cưỡng chế
  • Cảm giác tội lỗi
  • Sự lo ngại
  • Phiền muộn
  • Xấu hổ
  • Sốc cảm xúc
  • Không tin
  • Sự tách rời khỏi người khác và cảm xúc
  • Làm tê liệt cảm xúc
  • Cáu gắt
  • Sự phẫn nộ

Tác động tiêu cực lên nhận thức và cảm xúc

  • Mất trí nhớ về các phần quan trọng của sự kiện (quên phân ly)
  • Cảm thấy mất gắn kết hoặc xa lạ với người khác
  • Liên tục mất khả năng trải nghiệm các cảm xúc tích
  • Những suy nghĩ lệch lạc dai dẳng về lỗi cho bản thân hay người khác
  • Tình trạng cảm xúc tiêu cực dai dẳng như lo sợ, ghê rợn, tức giận, tội lỗi, xấu hổ
  • Giảm đáng kể sự quan tâm hoặc tham gia vào các hoạt động quan trọng
  • Những kì vọng hoặc niềm tin tiêu cực dai dẳng về bản thân

Thay đổi sự thức tỉnh và tính phản ứng

  • Khó ngủ
  • Hành vi tự hủy hoại hoặc liều lĩnh
  • Dễ cáu gắt hoặc tức giận dữ dội
  • Vấn đề tập trung
  • Tăng phản ứng giật mình
  • Tăng cảnh giác

Ảnh hưởng của chấn thương tâm lý không được điều trị

Sang chấn tâm lý nếu để lâu mà không được điều trị kịp thời có thể gây ảnh hưởng rất nghiêm trọng đến sức khỏe, tâm lý của người bệnh. Một số ảnh hưởng tiêu cực nhất của chấn thương không được điều trị bao gồm:

  • Hành vi tự hủy hoại bản thân, hay có những hành động bốc đồng, không kiểm soát
  • Lạm dụng rượu bia, thuốc lá, các chất kích thích để quên đi những sự kiện đau khổ đã trải qua.
  • Xa lánh xã hội, thu mình lại với thế giới riêng không muốn tiếp xúc với ai
  • Hay tranh cãi, xích mích với bạn bè, đồng nghiệp
  • Không có khả năng lựa chọn nghề nghiệp hoặc lối sống lành mạnh
  • Không duy trì các mối quan hệ thân thiết lành mạnh
  • Mất niềm tin vào công việc, cuộc sống và các mối quan hệ
  • Cảm giác chán nản, xấu hổ, vô vọng hoặc tuyệt vọng
  • Vấn đề tình dục, ảnh hưởng đến cuộc sống hôn nhân

Chữa rối loạn sang chấn tâm lý

Rối loạn sang chấn các triệu chứng có thể dao động theo thời gian ngắn là 1 tuần và dài là vài tháng. Sau đó, khoảng 30% bệnh nhân hồi phục hoàn toàn, tiếp tục có các triệu chứng nhẹ, số còn lại tiếp tục có các triệu chứng rõ rệt và trở nên nặng nề hơn.

Khi bệnh nhân vừa trải qua một sang chấn thì chủ yếu là trợ giúp. Rối loạn sang chấn dẫn đến biến đổi nhân cách. Có thể sử dụng một ít thuốc bình thần, gây ngủ trợ giúp sự phát triển, mức độ trầm trọng và tồn tại của rối loạn stress. Sự trợ giúp của cộng đồng và gia đình đối là rất cần thiết. Thuốc được chỉ định bởi bác sĩ tâm thần giúp người bệnh giảm bớt các rối loạn.

sang-chan-tam-ly-co-the-su-dung-thuoc

Sang chấn tâm lý có thể sử dụng thuốc

Để chăm sóc bản thân và giúp mình có thể hồi phục được sang chấn tâm lý. Cần khuyến khích bệnh nhân trao đổi về sang chấn, liệu pháp tâm lý cũng đóng vai trò quan trọng. Tất cả có ý nghĩa như làm cô lập sang chấn, chấp nhận thực tế cuộc sống bị ảnh hưởng bởi stress.

  • Hãy thừa nhận rằng bạn đã trải qua một sự kiện gây sang chấn và cho phép mình trải nghiệm sự kiện đó.
  • Tránh đưa ra các quyết định quan trọng hay các thay đổi lớn trong cuộc đời vào thời điểm này.
  • Tránh lạm dụng rượu hay các loại ma túy để ứng phó.
  • Cố gắng không né tránh các địa điểm hay hoạt động nếu không cần thiết
  • Đừng tức giận bản thân vì mình đã lo lắng hay đau đớn.
  • Cần bình tĩnh nhắc mình rằng rất nhiều người phải trải qua những sự kiện đau khổ bạn không phải là người không bình thường
  • Mỗi người có những phản ứng khác nhau và bạn có thể ứng phó và vượt qua nó.
  • Nghỉ ngơi nếu cảm thấy mệt mỏi vận động nhẹ nhàng như các bài tập yoga, tập thiền giúp cơ thể thư giãn.
  • Hãy chia sẻ những gì mà mình đang phải trải qua với người thân, bạn bè để họ có thể giúp đỡ hoặc đưa ra những lời tư vấn tích cực
  • Đừng cố phong tỏa các suy nghĩ về những gì đã xảy ra. Cố gắng duy trì cuộc sống, sinh hoạt thường ngày.
  • Đối mặt dần dần với tình huống sẽ giúp chấp nhận trải nghiệm sang chấn tốt hơn.
  • Dành thời gian thư giãn như đọc sách, nghe nhạc sẽ giúp cơ thể và hệ thần kinh lắng dịu.
  • Làm cho các hoạt động trong ngày của mình có kế hoạch tham gia các hoạt động làm vườn, đọc sách
  • Hãy chia sẻ trải nghiệm của mình với người thân khi có thể. Đôi khi điều này sẽ rất có ích trong việc xử lý sang chấn
  • Cho bạn bè và gia đình biết nhu cầu của bạn để họ giúp bạn khi nào bạn mệt mỏi, cần tạm lắng
  • Cố gắng không né tránh các địa điểm hay hoạt động nếu không cần thiết
  • Sử dụng các kỹ thuật như thư giãn cơ. Điều này sẽ giúp cơ thể và hệ thần lắng dịu và điều chỉnh.
  • Cố gắng đừng để tất cả các ký ức đó lẫn lộn với nhau. Hãy xử lý riêng biệt.
  • Thể hiện cảm xúc khi chúng xuất hiện thường là một cách rất có ích cho quá trình hồi phục.

Để bệnh sang chấn tâm lý khỏi bạn vẫn cần có sự trợ giúp của bác sĩ tâm lý để có thể xác định tình trạng và cách điều trị bệnh hiệu quả.