Các công dụng khôn thể bỏ qua của than hoạt tính

Than hoạt tính được ứng dụng nhiều trong đời sống nhưng thường hay bị nhầm lẫn với bột than tre. Than hoạt tính có đa dạng các lợi ích, đã từng có thời điểm được xem là một loại thuốc giải độc phổ quát. Sau đây là chi tiết về than hoạt tính và tính khoa học đằng sau những lợi ích của nó.

Than hoạt tính là gì?

Than hoạt tính (Activated Carbon) là 1 dạng carbon được xử lý hoạt hóa dưới nhiệt độ cao trong môi trường yếm khí để tạo ra cấu trúc lỗ xốp, rỗng. Than hoạt tính là một loại bột mịn màu đen được làm từ nhiều nguyên liệu như than đá, gỗ, gáo dừa, vỏ trấu, tre. Chúng được xử lý ở nhiệt độ rất cao để làm thay đổi cấu trúc bên trong. Than trở nên hoạt tính bởi quá trình nung nóng trong nhiệt độ rất cao. Nhiệt độ rất cao thay đổi cấu trúc bên trong, gia tăng diện tích bề mặt khiến than trở nên xốp hơn bình thường.

Than hoạt tính được ứng dụng nhiều trong đời sống

Than hoạt tính được ứng dụng nhiều trong đời sống, nhất là trong các lĩnh vực y tế. Than hoạt tính không nên bị nhầm lẫn với than cục dùng để nướng BBQ. Vì đặc tính xốp và mang điện tích âm, nên than hoạt tính có khả năng hút các phân tử mang điện tích dương.

Các loại than hoạt tính phổ biến hiện nay

• Than hoạt tính dạng hạt: Kích thước hạt lớn, thường được dùng trong quy trình xử lý nước vì độ cố định cao, ít bị rửa trôi.
• Than hoạt tính dạng viên: Có dạng hình trụ hoặc hình khối, dùng trong các bể lọc nước sinh hoạt.
• Than hoạt tính dạng bột: Tồn tại ở dạng bột mịn, dùng để xử lý hóa chất.
• Than hoạt tính dạng tấm: Được tạo ra từ các miếng mút được tẩm bột than, sử dụng trong lĩnh vực khử mùi.
• Than hoạt tính dạng ống

Than hoạt tính hoạt động như thế nào?

Than hoạt tính hoạt động bằng cách giữ các độc tố và hóa chất vào nó, ngăn chặn chúng bị hấp thụ. Kết cấu xốp của than hoạt tính có điện tích âm hút các phân tử mang điện tích dương. Nó mang theo những độc tố đã được giữ lại ở bề mặt ra khỏi cơ thể thông qua phân.

Các công dụng của than hoạt tính đối với sức khỏe và đời sống

Theo dược sĩ của Trường Cao đẳng Y khoa Phạm Ngọc Thạch, than hoạt tính được ứng dụng rộng rãi nhờ có một số công dụng nổi bật như:

Thải độc cơ thể

 Than hoạt tính có thể cải thiện chức năng của thận bằng cách giảm đi số lượng chất thải trong cơ thể mà thận phải lọc. Than hoạt tính được chứng minh là có thể loại bỏ các chất độc (như urê và indoxyl sulfat) qua nước tiểu

Bên cạnh đó, than hoạt tính đã được chứng minh có khả năng làm giảm nồng độ urê trong máu. Bột than hoạt tính kéo các chất độc này ra ngoài cơ thể qua con đường thải phân

Ứng dụng trong công nghiệp

Khoảng 90- 95% sản lượng than hoạt tính được dùng để làm chất độn trong ngành công nghiệp sản xuất cao su, trong đó 80% sử dụng để sản xuất săm lốp, 10- 15% dùng để sản xuất các loại vật liệu cơ học. 5% còn lại dùng cho các ngành khác.

Ở máy hút mùi, nhà sản xuất thường lắp đặt than hoạt tính nằm ở vị trí phía bên trong lưới lọc. Chỉ cần tháo rời lưới lọc là dễ dàng tháo vỉ than hoạt tính ra khỏi máy khi người dùng lắp đặt hoặc cần thay thế than hoạt tính.

Không gian bếp có nhiều khói, mùi hôi, bạn nên sử dụng máy hút mùi có tích hợp than hoạt tính để lọc không khí, khử mùi nhanh chóng. Than hoạt tính trong máy hút mùi sẽ khử sạch mùi hôi, khói.

Ứng dụng than hoạt tính trong y tế

Than hoạt tính được dùng để xử lý các chất độc, uống thuốc quá liều.

Ở dạng viên, than hoạt được sử dụng cho các bệnh về đường tiêu hóa như tiêu chảy, đầy hơi.

Than hoạt tính cũng được sử dụng để giảm tình trạng ngứa liên quan đến liệu pháp chạy thận.

Ứng dụng trong nông nghiệp

Than hoạt tính được sử dụng để cải tạo đất trồng. Xử lý nguồn nước, chất thải.

Các ứng dụng khác của than hoạt tính 

• Than hoạt tính được dùng để tẩy trắng răng
• Than hoạt tính cũng được dùng để đo nồng độ Radon trong không khí.
• Làm sạch dầu tràn, lọc nước ngầm, nước uống
• Giữ các tạp chất hữu cơ trong màu vẽ, xăng, lọc khô không bị bay hơi
• Khử mùi, lọc không khí
• Than hoạt tính-biện pháp điều trị độc tố khẩn cấp
• Than hoạt tính có nhiều công dụng y tế, sử dụng trong các trường hợp ngộ độc làm giảm tác dụng của chúng. Than hoạt tính đã được sử dụng làm thuốc giải độc từ đầu những năm 1800.
• Than hoạt tính có thể giúp làm giảm lượng urê
• Làm giảm các triệu chứng của hội chứng mùi cá
• Nó có thể được sử dụng để điều trị việc sử dụng thuốc kê đơn quá liều
• Có thể giảm mỡ máu. Than hoạt tính cũng có thể giúp giảm mức cholesterol vì nó có thể liên kết cholesterol, ngăn cơ thể hấp thụ chúng.
• Than hoạt tính có thể giảm mỡ máu
• Than hoạt tính được sử dụng trong quá trình sản xuất khẩu trang làm từ carbon đã qua xử lý ở nhiệt độ hơi nước (từ 9000-1000 độ C). Thông thường, các loại khẩu trang than hoạt tính sẽ chứa than hoạt tính hoặc có thể được chế trực tiếp từ sợi than hoạt tính. Khẩu trang hoạt tính được đánh giá không chỉ có khả năng ngăn ngừa bụi bẩn mang đến nhiều tính năng ưu việt. Mà còn ngăn được một số loại hóa chất và khí độc hại như CO2, SO2. Do vậy khẩu trang làm từ carbon giảm thiểu tối đa các tác nhân gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe con người.
• Làm trắng răng: bằng cách hấp phụ mảng bám làm răng bị ố. Than hoạt tính giúp làm trắng răng, cân bằng pH trong miệng, giúp ngăn ngừa sâu răng, khó thở và bệnh nướu răng. Răng của bạn có bị ố màu từ cà phê, trà, thuốc lá đều có thể được tẩy sạch bằng bột than hoạt tính. Bạn sẽ vô cùng bất ngờ khi răng trắng sáng hơn nhiều sau một thời gian sử dụng.
• Làm giảm đầy hơi, chướng khí: than hoạt tính hoạt động bằng cách liên kết các sản phẩm phụ gây ra khí trong thực phẩm nên nó giúp bạn không bị đầy hơi sau ăn.
• Xử lý ngộ độc rượu: Than hoạt tính không hấp thụ cồn một số nghiên cứu cho thấy nó có thể làm giảm đáng kể nồng độ cồn trong máu. Nó giúp nhanh chóng loại bỏ các độc tố gây ra ngộ độc rượu khỏi cơ thể. Than hoạt tính xử lý ngộ độc bằng cách loại bỏ các độc tố này.
• Làm sạch nấm mốc
• Chống say: Than hoạt tính được sử dụng như một phương pháp giảm váng đầu buồn nôn khi say.
• Chăm sóc da: Than hoạt tính bôi lên da được nghiên cứu là phương pháp điều trị hiệu quả đối với mụn trứng cá, tuy nhiên chưa được công nhận

Tác dụng phụ

Than hoạt tính có thể gây ra một số tác dụng phụ:

• Đi ngoài phân đen
• Lưỡi đen
• Trong một số trường hợp, thuốc này có thể gây tắc nghẽn đường tiêu hóa
• Làm trầm trọng thêm các triệu chứng ở những người bị rối loạn chuyển hóa porphyrin
• Nôn mửa hoặc tiêu chảy
• Táo bón

Than hoạt tính có thể gây ra một số tác dụng phụ như nôn mửa hoặc tiêu chảy

Thận trọng/Cảnh báo

Trước khi dùng than hoạt tính bạn nên biết:

• Bạn không nên sử dụng thuốc này nếu bạn đã từng bị dị ứng với than hoạt tính.
• Hãy báo cho bác sĩ nếu bạn bị dị ứng với bất kỳ loại thuốc nào, hoặc nếu bạn bị bệnh gan, bệnh thận, bất kỳ bệnh nghiêm trọng nào.
• Than hoạt tính có thể gây ra các vấn đề về bụng hoặc dạ dày.

• Tiêu hóa chậm: Than hoạt tính có thể không hoạt động hiệu quả trong trường hợp này.
• Xuất huyết đường ruột: Than hoạt tính có thể làm cho tình trạng này trở nên tệ hơn
• Tình trạng sức khỏe của bạn có thể ảnh hưởng đến việc sử dụng thuốc này.

• Mất nước do sử dụng các thuốc nhuận tràng, chẳng hạn như sorbitol
• Than hoạt tính được cho là an toàn trong hầu hết các trường hợp, than hoạt tính chỉ nên dành cho những bệnh nhân hoàn toàn tỉnh táo. Các tác dụng phụ được cho là không thường xuyên và hiếm khi nghiêm trọng.
• Than hoạt tính có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng ở những người mắc bệnh di truyền hiếm gặp ảnh hưởng đến da, ruột và hệ thần kinh.
• Các chuyên gia cảnh báo rằng than hoạt tính nên được xem xét dựa trên từng trường hợp, không nên được sử dụng thường xuyên trong tất cả các trường hợp ngộ độc.
• Không sử dụng thuốc cho trẻ em nhỏ hơn 1 tuổi khi không có sự tư vấn của bác sĩ.
• Không nên uống than hoạt tính với bất kỳ loại thuốc nào khác. Than hoạt tính kết hợp với các thuốc khác có thể làm giảm hiệu quả của các thuốc.
• Than hoạt tính có nguy cơ đặc biệt nguy hiểm cho những bệnh nhân đang bị nôn mửa, buồn ngủ hoặc đang bất tỉnh. Vì thế nên chỉ dùng than hoạt tính cho những bệnh nhân hoàn toàn tỉnh táo.
• Nếu bạn có bất kỳ tình trạng nghiêm trọng nào có thể cần được điều chỉnh liều lượng thuốc hoặc thực hiện các xét nghiệm đặc biệt để dùng thuốc này an toàn.
• Nếu bạn đang mang thai hoặc cho con bú: Hiện nay vẫn chưa có đầy đủ các nghiên cứu để xác định rủi ro khi dùng thuốc này trong thời kỳ mang thai hoặc cho con bú. Vì vậy tốt nhất trước khi dùng thuốc, người dùng hãy luôn hỏi ý kiến bác sĩ để cân nhắc giữa lợi ích và nguy cơ.

Than hoạt tính có thể tương tác với thuốc nào?

Than hoạt tính có thể làm giảm hoặc ngăn cản sự hấp thụ của một số loại thuốc như:

• Paracetamol
• Thuốc chống trầm cảm ba vòng
• Theophyllin
• Digoxin
• Không kết hợp than hoạt tính với các thuốc trị táo bón như sorbitol hoặc magie citrate vì có thể gây mất cân bằng điện giải.
• Axit mycophenolic
• Oxycodone
• Oxymorphone
• Methadone
• Morphine
• Morphine Sulfate Liposome
• Digoxin
• Acrivastine
• Meclizine
• Mycophenolate
• Mofetil;
• Suvorexant
• Umeclidinium
• Tapentadol